Pisma monastyczne - Św. Augustyn z Hippony

Augustyn z Hippony (dzisiejsza Annaba w Algierii) jest doskonale znany jako grzesznik i święty, jako uzdolniony teolog, pokutnik, polemista, filozof, i jako duszpasterz. Znacznie mniej uwagi poświęca się jednak Augustynowi jako monastycznemu prawodawcy i autorowi. Stanowi zatem dla mnie prawdziwą przyjemność powitanie pierwszego polskiego tłumaczenia jego pism monastycznych i zarazem napisanie wprowadzenia do nich. Pięć rodzajów literackich jest reprezentowanych w tym wyjątkowym zestawie tekstów: libellus, libri, sermones ad populum, i enarrationes (ten ostatni łaciński termin został ukuty w XVI wieku przez Erazma jako tytuł dla Augustynowych objaśnień Księgi Psalmów).

Augustyn w ostatnim paragrafie sam określa ten tekst jako libellus (książeczka). Wydaje się, że nigdy nie myślał o nim jako o regule (regula). Użycie tego słowa dla określenia monastycznego rodzaju literackiego było, co należy odnotować, późnym nabytkiem w słowniku zachodniej łaciny. W przypadku tego dokumentu, pierwszym, który nadał mu nazwę Reguły, na trwałe łącząc ją z imieniem Augustyna, był Eugipiusz z Lukullanum (dzisiaj Pizzofalcone niedaleko Neapolu). Problem autorstwa jest jednak nieco bardziej złożony. Dla naszych potrzeb wystarczy zwrócić uwagę na następujące fakty:

1. Wiele rękopisów identyfikujących Augustyna jako autora Reguły pochodzi sprzed XII wieku.
2. Dosłowne cytaty, podobieństwa treściowe, sposób korzystania z Pisma Świętego, nawiązania i aluzje obecne w Regule, która nosi jego imię, w nieodparty sposób łączą ją z wieloma dziełami Augustyna, których autorstwo jest niekwestionowane.
3. Neologizm emendatorius pojawiający się po raz pierwszy w dziele Augustyna, którego autentyczność nie budzi wątpliwości, występuje również w tradycji rękopiśmiennej przypisywanej mu Reguły.

Trzeba pamiętać, że monastycyzm był we wczesnym Kościele ruchem świeckich. Reguła jest dokumentem przeznaczonym dla określonej wspólnoty. Świadectwa wewnętrzne (inne, niestety, nie istnieją) przekonują mnie, że jej bezpośrednimi adresatami byli świeccy mieszkańcy „klasztoru w ogrodzie” w Hipponie, których często określa się mianem „braci” albo „sług Bożych”. Inaczej niż w przypadku Reguły św. Benedykta (18,22; 62,1 i 73,1), nic nie wskazuje na to, że Augustyn zamierzał ją rozciągnąć na inne domy.